Nguy cơ cháy, nổ trong kho lạnh – Mối hiểm họa tiềm ẩn và cách phòng tránh

 Kho lạnh, nơi duy trì nhiệt độ thấp để bảo quản thực phẩm, dược phẩm và nhiều loại hàng hóa khác, thường được nhiều người cho là an toàn khỏi nguy cơ cháy, nổ. Tuy nhiên, thực tế hoàn toàn ngược lại, các vụ cháy, nổ tại kho lạnh đã và đang xảy ra trên khắp thế giới, gây thiệt hại nghiêm trọng về người và tài sản. Điển hình cho những thảm họa này phải kể đến:

-Vụ cháy, nổ kho lạnh ở Icheon, Hàn Quốc (tháng 1/2008): Đây là một trong những thảm kịch cháy, nổ kho lạnh tồi tệ nhất tại Hàn Quốc. Vụ cháy, nổ đã khiến 27 công nhân thiệt mạng, 10 người bị thương và 13 người khác mất tích (sau đó được tìm thấy thì đã tử vong). Khí độc từ các hóa chất bị cháy, cùng với nguy cơ nổ liên tiếp, đã khiến lính chữa cháy gặp cực kỳ khó khăn trong việc tiếp cận và dập tắt đám cháy. Nhiều thi thể nạn nhân bị biến dạng nặng do nhiệt độ cao của đám cháy.

Hình 1: Vụ cháy, nổ kho lạnh ở Icheon, Hàn Quốc. Khí độc có thể giết người chỉ trong vài phút

 – Vụ cháy kho lạnh Lineage Logistics ở Finley, Washington, Mỹ (tháng 4/2020): Một trong những vụ cháy kho lạnh lớn nhất lịch sử nước Mỹ, kéo dài nhiều ngày, gây thiệt hại hàng triệu đô la và làm gián đoạn chuỗi cung ứng thực phẩm. Nguyên nhân ban đầu được xác định là do sự cố kỹ thuật trong hệ thống làm lạnh.

Hình 2: Vụ cháy kho lạnh Lineage ở Finley đã được dập tắt sau gần hai tháng từ khi bắt đầu. 

Đây là hình ảnh trên không của tòa nhà rộng 525.000 foot vuông sau vụ cháy

Tại Việt Nam, nhiều vụ cháy kho lạnh gần đây là lời cảnh báo đanh thép về mối hiểm họa tiềm ẩn này, điển hình như:

– Vụ cháy kho lạnh tại tỉnh Vĩnh Long (tháng 8/2024): Một kho lạnh chứa thực phẩm đông lạnh đã bốc cháy dữ dội, tạo ra cột khói đen khổng lồ, gây hoang mang cho người dân và thiệt hại lớn về tài sản. Công tác chữa cháy gặp nhiều khó khăn do nhiệt độ thấp và cấu trúc kho.

– Các vụ cháy kho lạnh tại TP. Hồ Chí Minh: đã có nhiều vụ cháy gây hậu quả nghiêm trọng, như vụ cháy kho đông lạnh rộng gần 3.000m2 ở quận Bình Tân (cũ) vào tháng 10/2021, hay vụ cháy kho lạnh ở TP. Thủ Đức (cũ) vào tháng 5/2024, cho thấy nguy cơ luôn hiện hữu ngay tại các trung tâm kinh tế lớn.

Hình 3: Vụ cháy kho lạnh ở quận Bình Tân (cũ) TP. Hồ Chí Minh

Những ví dụ nêu trên là minh chứng cho thấy mức độ nghiêm trọng và sự tàn phá của đám cháy trong môi trường kho lạnh, vốn được coi là “lạnh” và “an toàn”.

1. Một số nguyên nhân dẫn tới kho lạnh dễ bị cháy, nổ

Mặc dù nhiệt độ thấp, môi trường bên trong kho lạnh lại chứa đựng nhiều yếu tố dễ bùng phát và lan rộng đám cháy:

– Đặc điểm cấu tạo:

+ Nhiều kho lạnh sử dụng khung thép làm kết cấu chính, một số kho lạnh các kết cấu chịu lực thường không được bảo vệ chống cháy đầy đủ. Mặc dù thép là vật liệu không cháy, nhưng với nhiệt độ cao của đám cháy sẽ nhanh chóng làm biến dạng, suy yếu khả năng chịu lực của các cấu kiện chính của công trình.

+ Trong kho lạnh, khi có sự đóng băng tự nhiên do xâm nhập của hơi ẩm ngoài trời hay sự cố rò rỉ nước từ hệ thống làm mát, sự cố từ hàng hóa, sẽ tăng tải trọng tĩnh bổ sung lên toàn bộ cấu trúc kho, điều này có thể không được tính toán khi thiết kế xây dựng.

+ Để duy trì nhiệt độ thấp, kho lạnh được thiết kế kín, khả năng thông gió kém là môi trường tích tụ nhiệt và khói, làm cho quá trình suy giảm khả năng chịu lực của vật liệu diễn ra nhanh hơn.

+ Nhiều kho lạnh sử dụng vật liệu cách nhiệt như xốp (Polystyrene – PS) hoặc Polyurethane (PU). Khi cháy, các vật liệu này không chỉ bắt lửa nhanh mà còn tạo ra khói độc, gây khó khăn cho công tác cứu hộ và thoát nạn.

– Hàng hóa và bao bì: Kho lạnh thường chứa một lượng lớn hàng hóa được xếp chồng lên nhau trên các kệ cao, tạo ra tải trọng thẳng đứng rất lớn lên sàn và cấu trúc chịu lực. Nhiều kho sử dụng hệ thống kệ pallet cao, đôi khi được tích hợp vào chính cấu trúc của tòa nhà. Khi lửa làm yếu các chân cột kệ hoặc các điểm nối, toàn bộ hệ thống kệ và hàng hóa có thể sụp đổ theo hiệu ứng domino, kéo theo sự sụp đổ của toàn bộ công trình. Ngoài ra các sản phẩm bên trong kho thường được đóng gói bằng vật liệu dễ cháy như thùng carton, bao bì nhựa, pallet gỗ, khi có cháy, đây chính là “mồi lửa” lý tưởng để đám cháy lan rộng.

– Hệ thống điện phức tạp: Kho lạnh vận hành liên tục với hệ thống điện, dây dẫn và thiết bị làm lạnh công suất lớn. Các sự cố như chập điện, quá tải, hỏng hóc thiết bị, đấu nối không đúng kỹ thuật, hoặc dây dẫn bị lão hóa, xuống cấp là những nguyên nhân hàng đầu gây ra tia lửa điện và khởi phát cháy. Môi trường lạnh và ẩm ướt trong kho cũng có thể làm tăng nguy cơ ăn mòn hoặc hư hại lớp cách điện, dẫn đến rò rỉ điện.

– Mối nguy từ chất làm lạnh và khí nén: Một số kho lạnh sử dụng các loại chất làm lạnh dễ cháy hoặc nổ như Amoniac (NH3). Nếu có rò rỉ và gặp nguồn nhiệt, Amoniac có thể bốc cháy hoặc gây nổ, tạo ra đám cháy lớn và khói độc. Sự hiện diện của các khí nén trong hệ thống (ví dụ: nitơ, CO2 dùng cho các hệ thống chữa cháy hoặc bảo quản, hay khí từ quá trình thi công) có thể gây nổ vật lý nếu bị nung nóng quá mức, làm vỡ bình chứa và đẩy nhanh quá trình cháy.

– Thiếu hụt oxy (trong một số kho): Một số kho lạnh hiện đại sử dụng công nghệ giảm oxy (Oxygen Reduction System) để chống cháy. Tuy nhiên, nếu hệ thống này gặp trục trặc hoặc không được thiết kế/vận hành đúng cách, môi trường thiếu oxy có thể gây nguy hiểm cho con người khi đám cháy xảy ra, đồng thời có thể tạo ra các điều kiện phản ứng khác nếu vật liệu cháy theo kiểu yếm khí.

– Nhiệt độ âm sâu có thể khiến nước đóng băng, làm giảm hiệu quả chữa cháy bằng nước. Cấu trúc kín của kho lạnh cũng gây ra tình trạng tích tụ khói và khí độc, cản trở tầm nhìn khiến lực lượng chữa cháy không thể đánh giá chính xác tình trạng hoạt động của các cấu kiện, khó khăn trong triển khai chữa cháy, ngăn chặn cháy lan.

2. Các biện pháp phòng cháy, chữa cháy hiệu quả cho kho lạnh

Để đảm bảo an toàn tối đa cho các kho lạnh, cần áp dụng đồng bộ các biện pháp phòng ngừa và ứng phó hiệu quả:

Thứ nhất, phòng ngừa là trên hết

– Thiết kế và xây dựng: Ngoài việc tuân thủ các yêu cầu về thiết kế, xây dựng công trình và lắp đặt các hệ thống phòng cháy chữa cháy theo quy định, cần ưu tiên sử dụng các vật liệu chống cháy hoặc khó cháy cho tường, trần, sàn, đồng thời tăng cường bố trí các vách ngăn cháy, sử dụng vật liệu cách nhiệt để hạn chế cháy lan.

– An toàn hệ thống điện:

+ Lắp đặt hệ thống điện theo đúng tiêu chuẩn, sử dụng dây dẫn chất lượng cao, có khả năng chịu tải phù hợp.

+ Trang bị đầy đủ các thiết bị bảo vệ như aptomat chống rò, cầu dao tự động để ngắt điện khi có sự cố.

+ Kiểm tra và bảo trì định kỳ toàn bộ hệ thống điện, thiết bị làm lạnh để phát hiện và khắc phục kịp thời các hỏng hóc.

+ Sử dụng thiết bị điện chuyên dụng, chống ẩm và chống cháy nổ trong môi trường lạnh.

– Quản lý hàng hóa khoa học:

+ Sắp xếp hàng hóa gọn gàng trên giá kệ kim loại, đảm bảo khoảng cách an toàn với trần, tường và các thiết bị điện.

+ Hạn chế tối đa việc lưu trữ các vật liệu dễ cháy như bao bì, pallet gỗ thừa trong kho.

+ Tuyệt đối không tàng trữ các chất dễ cháy nổ như xăng, dầu, khí gas trong kho lạnh.

– Kiểm soát nguồn nhiệt và lửa:

+ Nghiêm cấm hút thuốc, sử dụng lửa trần (hàn cắt, đốt nóng) trong khu vực kho lạnh.

+ Các công việc phát sinh nhiệt như hàn cắt, sửa chữa phải có giấy phép lao động, được giám sát chặt chẽ và có đầy đủ phương tiện chữa cháy tại chỗ.

Thứ hai, sẵn sàng ứng phó

– Hệ thống báo cháy tự động chuyên biệt: Lắp đặt hệ thống báo cháy tự động phù hợp với môi trường lạnh (ví dụ: cảm biến nhiệt, cảm biến hút khói). Hệ thống này phải kết nối với trung tâm báo cháy và có khả năng cảnh báo nhanh chóng.

– Hệ thống chữa cháy tự động:

+ Ưu tiên hệ thống chữa cháy bằng khí sạch: Đây là lựa chọn tối ưu cho kho lạnh, sử dụng khí CO2, FM-200, Novec 1230 hoặc khí trơ để dập tắt đám cháy mà không gây hư hại hàng hóa do nước hoặc không bị đóng băng.

+ Tùy thuộc vào yêu cầu thời gian kích hoạt, mục đích hoạt động và độ tin cậy, có thể lựa chọn sử dụng các loại hệ thống Sprinkler – Drencher hoặc hệ thống Drencher phù hợp.

– Trang bị phương tiện chữa cháy tại chỗ: Bố trí đầy đủ bình chữa cháy CO2 hoặc bình bột khô ở các vị trí dễ tiếp cận, đặc biệt gần các khu vực nguy cơ cháy cao. Thường xuyên kiểm tra và bảo dưỡng các bình này.

– Kế hoạch ứng phó và đào tạo:

+ Xây dựng kế hoạch, phương án phòng cháy chữa cháy và cứu nạn cứu hộ chi tiết, bao gồm quy trình báo cháy, chữa cháy, sử dụng thiết bị, sơ tán, cứu nạn cứu hộ… và phân công nhiệm vụ rõ ràng.

+ Tổ chức tuyên truyền, tập huấn và diễn tập PCCC định kỳ cho toàn bộ nhân viên, đảm bảo họ nắm vững quy trình và biết cách xử lý khi có cháy.

+ Thành lập và đào tạo đội PCCC cơ sở để có thể ứng phó nhanh chóng khi sự cố xảy ra.

– Phối hợp với lực lượng chức năng: Khi có cháy, cần báo cháy ngay lập tức cho lực lượng Cảnh sát PCCC và CNCH (số 114) để được hỗ trợ kịp thời.

Cháy, nổ kho lạnh là một thách thức lớn đối với công tác phòng cháy chữa cháy. Tuy nhiên, với sự chủ động trong việc áp dụng các biện pháp phòng ngừa, đầu tư vào công nghệ PCCC hiện đại và nâng cao ý thức của con người, chúng ta hoàn toàn có thể giảm thiểu rủi ro và bảo vệ an toàn cho các kho lạnh, cũng như tài sản và tính mạng con người.